This text is copied from Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_polski Authored under GFDL license: http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html Język polski Z Wikipedii, wolnej encyklopedii. Jump to: navigation, search Język polski należy wraz z językami czeskim, słowackim, pomorskim (którego dialekt kaszubski przez część polskich uczonych jest jeszcze często traktowany jako dialekt języka polskiego), dolnołużyckim, górnołużyckim oraz wymarłym połabskim do grupy języków zachodniosłowiańskich, stanowiących część rodziny języków indoeuropejskich. Ocenia się, że jest on językiem ojczystym około 46 milionów ludzi na świecie, w tym głównie w Polsce oraz wśród Polaków za granicą (Polonia). Polski Obszar Polska (38 mln) oraz Niemcy, Ukraina, Białoruś, Litwa, Rosja, Austria, Izrael, Stany Zjednoczone, Kanada, Australia i inne kraje Liczba mówiących 46 milionów Ranking 25. Klasyfikacja genetyczna Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **Języki zachodniosłowiańskie ***Język polski Alfabet łaciński Status oficjalny Język urzędowy Polska, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej Regulowany przez Rada Języka Polskiego Kody języka ISO 639-1 pl ISO 639-2 pol SIL PQL W Wikipedii Patrz także: Język - Języki świata Wikipedia Polska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka polskiego Spis treści [schowaj] * 1 Historia o 1.1 Zarys fonetyki historycznej o 1.2 Wpływy języków obcych * 2 Dialekty * 3 Fonetyka o 3.1 Samogłoski nosowe o 3.2 Budowa sylab, długość samogłosek oraz miękkość o 3.3 Akcent * 4 Gramatyka o 4.1 Części mowy o 4.2 Liczby o 4.3 Rodzaje o 4.4 Przypadki + 4.4.1 Mianownik + 4.4.2 Dopełniacz + 4.4.3 Celownik + 4.4.4 Biernik + 4.4.5 Narzędnik + 4.4.6 Miejscownik + 4.4.7 Wołacz o 4.5 Czasownik o 4.6 Czasy + 4.6.1 Czas zaprzeszły + 4.6.2 Czas przeszły + 4.6.3 Czas teraźniejszy + 4.6.4 Czas przyszły prosty + 4.6.5 Czas przyszły złożony o 4.7 Przymiotnik * 5 Liczebnik * 6 Aktualnie zachodzące zmiany o 6.1 Zmiany struktury dialektów o 6.2 Zmiany gramatyczne o 6.3 Zmiany leksykalne o 6.4 Zmiany fonetyczne o 6.5 Zmiany w postrzeganiu wulgaryzmów * 7 Zobacz też o 7.1 Linki zewnętrzne [Edytuj] Historia [Edytuj] Zarys fonetyki historycznej Język polski wywodzi się z języka praindoeuropejskiego. Do najważniejszych wczesnych zmian należy palatalizacja indoeuropejska. Dawne miękkie k, kh, g, gh przeszły w językach satem, takich jak prabałtosłowiański, w s i z, zaś w językach kentum, takich jak łacina i języki germańskie, w k i g. W języku prasłowiańskim wszystkie sylaby zamknięte przeszły w otwarte. Pociągnęło to za sobą powstanie samogłosek nosowych i zróżnicowanie długości samogłosek. Ukształtowała się też opozycja spółgłosek miękkich i twardych. W języku polskim zgłoskotwórcze r i l przeszły w pary samogłoska + r lub odpowiednio l. Nastąpił też zanik iloczasu, a wiele spółgłosek miękkich zostało utwardzonych, np. miękkie r przeszło w ż (zapis rz). Wiele spółgłosek miękkich traci miękkość w wygłosie (np. końcowe miękkie w w nazwach typu Wrocław, w przypadkach zależnych nadal jest miękkie - we Wrocławiu). [Edytuj] Wpływy języków obcych Współczesny język polski wywodzi się z dialektów używanych w Wielkopolsce i Małopolsce, w mniejszym stopniu na Mazowszu oraz z innych regionach. Na język polski wpływały inne języki. Najważniejszymi z nich były: * niemiecki * czeski * łacina * włoski * francuski * rosyjski * angielski A także język ukraiński za pośrednictwem gwary kresowej. Obecnie obserwować można duży wpływ języka angielskiego na język polski. [Edytuj] Dialekty W etnicznym języku polskim wyróżniamy: * język literacki (dialekt kulturalny) * dialekty ludowe * gwary miejskie (np. gwara lwowska, gwara poznańska, gwara warszawska) * gwary środowiskowe (np. grypsera) Podstawowe dialekty języka polskiego to: * śląski (zobacz też: język śląski, gwara śląska) * wielkopolski * małopolski (zobacz też: gwara krakowska, gwara podhalańska, gwara sądecka) * mazowiecki (zobacz też: gwara białostocka) Poza tymi podstawowymi dialektami istnieją także dialekty mieszane, szczególnie na ziemiach poniemieckich. [Edytuj] Fonetyka [Edytuj] Samogłoski nosowe W języku polskim występują zachowane jeszcze z prasłowiańskiego samogłoski nosowe, które zanikły w większości pozostałych języków słowiańskich (choć można było resztkę ich znaleźć w dialektach macedońskich i bułgarskich jeszcze w początku minionego wieku). Samogłoski te to ą oraz ę. Jednak i w polskim zachodzi proces zaniku samogłosek nosowych. Samogłoski historycznie nosowe, w wielu kontekstach przechodzą w nienosowe, tak np.: Zjawisko Przykład Pisownia Przeważająca wymowa Zanik nosowości ę w wygłosie się sie kobietę kobiete widzę widze Jednak samogłoski nosowe nie tylko zanikają, ale też tworzą się tam, gdzie ich wcześniej nie było, najczęściej w pozycji przed /S/. Por. pisownię nonsens i potoczną wymowę nąsęs. [Edytuj] Budowa sylab, długość samogłosek oraz miękkość We współczesnym języku polskim jest tylko jedna długość samogłosek. Nie znaczy to, że nie wypowiada się czasem jej dłużej lub krócej a jedynie że nie ma to wpływu na znaczenie. Historycznie polski był językiem o dominującej budowie sylab CV (zakończone samogłoską, tak jak we włoskim i japońskim) i były 3 długości samogłosek: krótkie, normalne, długie. Istniały dwie samogłoski krótkie (jery)- miękka i twarda. Samogłoski te zanikły, przy czym jednocześnie następowało wydłużenie samogłoski poprzedzającej, a dwie sylaby typu CV zmieniały się w jedną CVC. Samogłoski krótkie przechodziły przy wydłużeniu w miękkie lub twarde e. Przy zaniku miękkiej samogłoski krótkiej, ostatnia spółgłoska zachowywała miękkość. Tak np: "D (krótka samogłoska miękka) N (krótka samogłoska miękka)" przechodziło w "D (normalne E) (miękkie N)" (dzień), natomiast "D (krótka samogłoska miękka) N (miękkie A)" w "D N (miękkie A)" (dnia). Długie samogłoski przeszły w swoje krótkie odpowiedniki, przy czym następowało podniesienie wymowy. Podwyższone a, e i o, przez pewien czas stanowiące osobne dźwięki, przeszły w a i e i u. To ostatnie nadal jest zaznaczane ortograficznie przez ó, przez pewien czas zaznaczano też odrębnymi znakami podwyższone a i e. Samogłosek wysokich i oraz u oczywiście nie można było podwyższyć. [Edytuj] Akcent Akcent w języku polskim ma charakter mieszany toniczno-dynamiczny. Następujące trzy elementy tworzą akcent w wyrazie: * początek wyrazu cechuje wysoki poziom intesywności, * podwyższenie tonu sylaby akcentowanej, * wzdłużenie samogłoski akcentowanej i osłabienie artylkulacji na końcu wyrazu. W wyrazach dwusylabowych (z akcentem na pierwszej sylabie) akcent ma charakter przede wszystkim dynamiczny, na ogół występuje też pewne wzdłużenie samogłoski (szczególnie jeśli wyraz wymawiany jest w izolacji). Różnice w wysokości tonu są mniej regularne. Akcentowana sylaba przedostatnia w wyrazach ponad dwusylabowych ma wyższy ton niż przynajmniej jedna z sylab ją otaczających, również samogłoska akcentowana może ulec wzdłużeniu. W wyrazach czterosylabowych i dłuższych pojawia się, oprócz akcentu na sylabie przedostatniej, akcent poboczny na sylabie pierwszej. Akcent poboczny objawia się wyższym poziomem intensywnością niż kolejne sylaby. Akcent w języku polskim jest prawie zawsze paroksytoniczny, tzn. pada na przedostatnią sylabę wyrazu. Istnieje jednak spora grupa rzeczowników akcentownych proparoksytonicznie, tj. na sylabie trzeciej od końca, m.in. * rzeczowniki pochodzenia greckiego zakończone na -ika, -yka, np. GRAfika, FIzyka, (a także zakończone na -ik, -yk w przypadkach zależnych, które mają o jedną sylabę więcej niż mianownik np. FIzyk, ale z FIzykiem). * spora grupa tradycyjnie akcentowanych na trzeciej sylabie od końca np. REguła, RYzyko, oKOlica, CZTErysta, NAuka, rzeczposPOlita. W związku z silną tendencją do wyrównywnia akcentu w wyżej wymienionych typach wyrazów, słowniki normatywne dopuszczają ich akcentowanie na sylabie przedostatniej w wymownie mniej starannej i sytuacjach bardziej swobodnych. Drugą grupę wyjątków od zasady tworzą niektóre formy czasowników, i tak: * formy czasu przeszłego akcentowane są tak, jakby końcówki osobowe -śmy,, -ście nie należały do wyrazu, np. czyTAliśmy * formy trybu przypuszczającego, akcentowane są tak, jakby końcówki -bym, -bys, byś, byśmy, byście nie należały do wyrazu, np. CZYtałbym, czyTAlibyśmy, Mimo rozpowszechnienia akcentu paroksotonicznego (spowodowanego przede wszystkim pisownią) słowniki zalecają opisany sposób akcentowania. [Edytuj] Gramatyka [Edytuj] Części mowy Podstawowe części mowy w języku polskim to: * rzeczownik - odmieniany przez liczby i przypadki, posiada stały rodzaj * przymiotnik - odmieniany przez liczby i przypadki i rodzaje * czasownik * przysłówek * liczebnik * zaimki różnego rodzaju * przyimki oraz inne niewielkie grupy [Edytuj] Liczby W języku polskim są 2 liczby - pojedyncza i mnoga, choć ostały się też nieliczne formy liczby podwójnej, szczególnie w określeniach części ciała występujących parami. Można na przykład porównać odmianę słów ręka (cechy liczby podwójnej) i męka (odmiana normalna): Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga (z cechami form liczby podwójnej) Liczba pojedyncza Liczba mnoga Mianownik ręka ręce męka męki Dopełniacz ręki rąk męki mąk lub męk Celownik ręce rękom męce mękom Biernik rękę ręce mękę męki Narzędnik ręką rękoma lub rękami męką mękami Miejscownik ręce rękach męce mękach W liczbie mnogiej wyrazu ręka w rzeczywistości zachowały się cechy form liczby podwójnej - miękkie e zamiast twardego i w mianowniku i bierniku oraz -oma zamiast -ami w narzędniku. Ta druga cecha jednak zanika i coraz częściej słyszy się formę rękami. Innym reliktem liczby podwójnej są formy typu chodźta, chodźwa, róbta, robita itp. Słowo róbta pierwotnie znaczyło "(wy dwaj) róbcie". [Edytuj] Rodzaje Na podstawie kryterium zgodności z przymiotnikiem można wyróżnić 5 rodzajów: Rodzaj Przykład - biernik liczby pojedynczej Przykład - mianownik liczby mnogiej Wyraz określający Wyraz określany Wyraz określający Wyraz określany Rodzaj męski osobowy nowego pracownika nowi pracownicy Rodzaj męski nieosobowy żywotny nowego psa nowe psy Rodzaj męski nieosobowy nieżywotny nowy stół nowe stoły Rodzaj żeński nową szafę nowe szafy Rodzaj nijaki nowe krzesło nowe krzesła Zwykle jednak wyróżnia się tylko jeden rodzaj męski nieosobowy, a więc razem 4 rodzaje. [Edytuj] Przypadki Jest 7 przypadków (w nawiasach podano pytania przypadków): * mianownik (kto? co?) jest * dopełniacz (kogo? czego?) nie ma * celownik (komu? czemu?) przyglądam się * biernik (kogo? co?) widzę, słyszę * narzędnik (z kim? z czym?) idę, cieszę się * miejscownik (o kim? o czym?) mówię, myślę * wołacz (o!) ty mój Przykładowa odmiana przez przypadki: M. nos ojczyzna jajko D. nosa ojczyzny jajka C. nosowi ojczyźnie jajku B. nos ojczyznę jajko N. nosem ojczyzną jajkiem Msc. nosie ojczyźnie jajku W. nosie! ojczyzno! jajko! Przymiotniki wykazują szczątkowo, oprócz odmiany przymiotnikowej, również odmianę rzeczownikową. Formy te to np. nom. zdrów oraz dpn. i celownik w wyrażeniach typu z grecka i po grecku. W liczbie mnogiej wołacz jest zawsze równy mianownikowi. [Edytuj] Mianownik Głównym zadaniem mianownika jest oznaczanie podmiotu. Mianownik jest w języku polskim używany niezbyt często (identycznie, jak i w innych językach indoeuropejskich o rozbudowanej fleksji). Konstrukcje w których w językach o podobnym systemie przypadków występuje mianownik a w polskim inny przypadek to m.in.: * w zdaniach postaci "X jest Y", np. "on jest lekarzem", Y występuje w narzędniku * w negatywnych zdaniach egzystencjalnych podmiot występuje w dopełniaczu, np. "doktora nie ma" Ponadto podmiot jest często opuszczany a jego rolę przejmuje końcówka osobowa czasownika. Z drugiej strony mianownik występuje często w funkcji wołacza. [Edytuj] Dopełniacz Dopełniacz prawie nigdy nie jest równy mianownikowi. Jego podstawowa funkcja jest posesywna (odpowiada na pytania kogo? i czego?). W negatywnych zdaniach egzystencjalnych pełni funkcję podmiotu ("nie ma go"), w innych zdaniach negatywnych funkcję dopełnienia bliższego ("jem sałatę", "nie jem sałaty"). Dopełniacz może też pełnić funkcję dopełnienia bliższego w przypadku rzeczowników niepoliczalnych (np. "kupiłem cebuli"). Można sobie wyobrazić, że przed takim dopełnieniem występuje "ukryty" rzeczownik określający ilość ("kupiłem kilogram cebuli" czy też "kupiłem trochę cebuli"). [Edytuj] Celownik Celownik oznacza zwykle dopełnienie dalsze. [Edytuj] Biernik Biernik oznacza zwykle dopełnienie bliższe. W połączeniach z przyimkiem oznacza zwykle kierunek zmiany. Biernik może przyjmować trzy postacie: * równy dopełniaczowi (rodzaj męskoosobowy, w liczbie pojedynczej również męskożywotny) * osobna forma (liczba pojedyncza rodzaju żeńskiego) * równy mianownikowi (pozostałe przypadki) Ponieważ bardzo często jest równy dopełniaczowi lub mianownikowi, niewiele jest form w których można zastąpić biernik jednym z tych dwóch przypadków zmieniając znaczenie. Do nielicznych form w których występuje konflikt jest zdanie z podmiotem i dopełnieniem bliższym. Jeśli nie można stwierdzić co jest podmiotem a co dopełnieniem bliższym, to podmiot zawsze występuje jako pierwszy. Np. w zdaniu "psy gonią koty", choć samodzielnie wyrazy "psy" oraz "koty" mogą być zarówno mianownikiem jak i biernikiem, jedynie "psy" mogą być podmiotem a jedynie "koty" dopełnieniem. [Edytuj] Narzędnik Narzędnik występuje w wielu połączeniach z przyimkami (np. "czapka z pomponikiem" - tzw. sociativus), ale też samodzielnie jako określenie sposobu, narzędzia, czasu itd. (np. "jeść widelcem"), jako dopełnienie bliższe (np. "zarządzać domem", "pracować nocami") oraz w funkcji orzecznika (np. "jest marynarzem"). [Edytuj] Miejscownik Miejscownik nigdy nie występuje sam, jedynie w połączeniach z przyimkami. Często zastąpienie miejscownika biernikiem powoduje zmianę znaczenia ze stanu w kierunek zmian, np. "na poczcie" (z miejscownikiem) oznacza położenie danego obiektu, zaś na "na pocztę" (z biernikiem) oznacza kierunek zmiany położenia. [Edytuj] Wołacz Wołacz służy do bezpośrednich zwrotów do adresata, nie jest bezpośrednio częścią zdania. Wołacz jest przypadkiem zanikającym. W większości sytuacji jego funkcje pełni mianownik. Dzieje się tak w przypadku: * przymiotników oraz rzeczowników o odmianie przymiotnikowej * nazw własnych - formy "chodź tu Łukaszu" występują o wiele rzadziej niż "chodź tu Łukasz", a użycie wołacza dodaje wypowiedzi cech emocjonalnych * liczby mnogiej * rzeczowników rodzaju nijakiego Ostatnie dwie cechy charakteryzują także inne języki indoeuropejskie, które we fleksji mają wołacz (przede wszystkim grekę i łacinę), i są zapewne odziedziczone z prajęzyka. Potocznie formy wołacza mogą zastępować mianownik (np. "Jasiu przyszedł"). To też jest chyba zjawisko prajęzykowe, które w innych językach zanikło. Jedynym przykładem łacińskim jest mianownik Iuppiter mający formę wołacza (zwykle bywa odwrotnie, to wołacz ma formę mianownika). [Edytuj] Czasownik Każdy czasownik posiada aspekt - dokonany lub niedokonany. System czasów jest różny u czasowników dokonanych i niedokonanych. Od czasownika bazowego tworzy się inne czasowniki przez dodawanie przedrostków. Tak tworzy się też formy dokonane z niedokonanych. Dość często występuje też sytuacja, że w złożeniach czasownik niedokonany staje się dokonanym, a forma niedokonana jest zupełnie inna: * X - czasownik bazowy o znaczeniu 1 w aspekcie niedokonanym * przedrostek 1 + X - czasownik o znaczeniu 1 w aspekcie dokonanym * przedrostek 2 + X - czasownik pochodny o znaczeniu 2 w aspekcie dokonanym! * przedrostek 2 + Y - czasownik pochodny o znaczeniu 2 w aspekcie niedokonanym * Y - forma nieistniejąca! Np.: * robić - czasownik bazowy w aspekcie niedokonanym * zrobić - ten sam czasownik w aspekcie dokonanym * zarobić - czasownik pochodny w aspekcie dokonanym * zarabiać - czasownik pochodny w aspekcie niedokonanym * rabiać - forma nieistniejąca! [Edytuj] Czasy Istnieją następujące czasy (różne formy mają to samo znaczenie): * czasy niedokonane o przyszły złożony + forma imiesłowowa - "będziemy robili" + forma bezokolicznikowa - "będziemy robić" o teraźniejszy - "robimy" o przeszły (niedokonany) + forma ściągnięta - "robiliśmy" + forma z końcówką osobową doczepioną do innego wyrazu - "żeśmy robili", "myśmy robili", "gdybyśmy robili" itd. + forma z pominiętą końcówką osobową - "my robili" o zaprzeszły (niedokonany) - "robiłem był", "byłem robił" itd. * czasy dokonane o przyszły prosty - "zrobimy" o przeszły (dokonany) + forma ściągnięta - "zrobiliśmy" + forma z końcówką osobową doczepioną do innego wyrazu - "żeśmy zrobili", "myśmy zrobili", "gdybyśmy zrobili" itd. + forma z pominiętą końcówką osobową - "my zrobili" o zaprzeszły (dokonany) - "zrobiłem był", "byłem zrobił", "byłbym zrobił" itd. Czasowniki w aspekcie dokonanym nie mają form złożonych czasu przyszłego. Dlatego wystepują tylko w trzech czasach. W ten sposób w języku polskim możemy wyróżnić siedem czasów, choć należy zauważyć, że: 1. Formy czasu teraźniejszego są tworzone tak samo, jak formy czasu przyszłego prostego. 2. Formy czasu przeszłego niedokonanego są tworzone tak samo, jak formy czasu przeszłego dokonanego. 3. Formy czasu zaprzeszłego niedokonanego są tworzone tak samo, jak formy czasu zaprzeszłego dokonanego. [Edytuj] Czas zaprzeszły Oznacza zdarzenie które zaszło przed innym zdarzeniem. Jest najrzadziej używanym czasem i jest na drodze do zupełnego zaniku, jednak nadal można go niekiedy napotkać, szczególnie w trybie przypuszczającym (np. "byłbyś zrobił X, to nie stałoby się Y"). Większość użytkowników nie wyczuwa jednak różnicy znaczenia między wyrażeniami w czasie zaprzeszłym a wyrażeniami w czasie przeszłym. [Edytuj] Czas przeszły Czas przeszły oznacza zdarzenie które już zaszło (dokonany) lub zachodziło (niedokonany). Nie jest to wprawdzie zbyt użyteczna definicja (polega na użyciu czasownika "zajść" w odpowiednim czasie), jednak powinna być dla większości użytkowników języka polskiego zrozumiała. Forma z pominiętą końcówką osobową występuje tylko w przypadku zaznaczenia osoby przez odpowiedni zaimek: "my zrobili", nigdy samo "zrobili". Forma ta jest generalnie gwarowa i w powszechnym użyciu zanika. Końcówka osobowa jest ruchoma - pierwotnie czas przeszły składał się z imiesłowu przeszłego i czasownika pomocniczego. Może występować w połączeniu z czasownikiem w formie przeszłej, ze słowem pomocniczym że, lub z innymi słowami. Możliwe są więc formy typu (końcówka osobowa zaznaczona na czerwono): * gdzie byliście * gdzie żeście byli (w zasadzie gdzież-eście) * gdzieście byli * myśmy tego nie zrobili * rybyśmy łapali We współczesnym języku dominuje postać z końcówką doklejoną do imiesłowu czasu przeszłego. Inne formy mają charakter potoczny lub są stosowane do podkreślenia. [Edytuj] Czas teraźniejszy Pod względem formy jest identyczny jak czas przyszły prosty. Formy czasu teraźniejszego oznaczają czynności lub stany: * aktualne (np. Teraz jem śniadanie); * omnitemporalne (np. Kwadrat ma cztery boki); * habitualne (np. We wtorki chodzę na siłownię). Marginalne jest użycie form czasu teraźniejszego dla oznaczenia czynności lub stanów: * przyszłych (np. Jutro pracuję do ósmej); * przeszłych (np. To było tak: idę sobie ulicą, a tu nagle jak nie wyskoczy pies bez kagańca). [Edytuj] Czas przyszły prosty Pod względem formy jest identyczny jak czas teraźniejszy. Formy czasu przyszłego prostego oznaczają czynności lub stany przyszłe (np. Za miesiąc skończę szkołę). Marginalne jest użycie form czasu przyszłego prostego dla oznaczenia czynności lub stanów: * habitualnych (np. Zawsze, kiedy przyjdzie, wypija kieliszek wódki); * omnitemporalnych (np. Nie rozpali się ognia, jeśli się nie ma żadnych narzędzi); * przeszłych (np. To było tak: idę sobie ulicą, a tu nagle jak nie wyskoczy pies bez kagańca). [Edytuj] Czas przyszły złożony Formy czasu przyszłego złożonego oznaczają czynności lub stany przyszłe. Nowsza forma imiesłowowa (będzie robił) występuje częściej niż dawniejsza forma bezokolicznikowa (będzie robić), szczególnie w rodzaju męskim. W innych rodzajach forma bezokolicznikowa jest krótsza i wygodniejsza niż imiesłowowa (będzie robiła). [Edytuj] Przymiotnik Prawie wszystkie przymiotniki odmieniają się według jednego wzoru. Jednak różnie modyfikuje się ostatnią spółgłoskę grupę spółgłosek, co zaznaczone zostało różnymi kolorami. Wołacz jest zawsze równy mianownikowi. Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga Rodzaj żeński Rodzaj męskoosobowy i męskożywotny Rodzaj męskorzeczowy Rodzaj nijaki Rodzaj męskoosobowy Pozostałe rodzaje Mianownik -a/-ia -y/-i -e/-ie -i/-y -e/-ie Dopełniacz -ej/-iej -ego/-iego -ych/-ich Celownik -ej/-iej -emu/-iemu -ym/-im Biernik -ą/-ią -ego/-iego -y/-i -e/-ie -ych/-ich -e/-ie Narzędnik -ą/-ią -ym/-im -ymi/-imi Miejscownik -ej/-iej -ym/-im -ych/-ich W przypadku pól: * Białego - forma podstawowa przymiotnika (mianownik rodzaju żeńskiego) * Zielonych - drugą formę (z "i") w przypadku przymiotników kończących się na "ka", "ga" lub "ia" w mianowniku rodzaju żeńskiego, formę bez "i" w pozostałych * Błękitnych - drugą formę (z "i") w przypadku przymiotników kończących się na "ia" w mianowniku rodzaju żeńskiego, formę bez "i" w pozostałych * Czerwonego - należy dokonać zmiękczenia poprzedzającej grupy spółgłosek i dodać "i" lub "y" zależnie od wyniku Przekształcenia zmiękczające to m.in. (w porównaniu z mianownikiem rodzaju męskiego liczby pojedynczej): Zamiana "y" na "i" by bi my mi ny ni wy wi Wymiana spółgłoski, "y" pozostaje "y" ry rzy Wymiana spółgłoski, "y" przechodzi w "i" ły li szy si chy si ży (czasem) zi ty ci sty ści Wymiana spółgłoski, "i" przechodzi w "y" ki cy gi dzy Bez zmian, z "i" pi pi si si wi wi Bez zmian, z "y" rzy rzy ży (czasem) ży [Edytuj] Liczebnik W języku polskim występują liczebniki typu: * jeden - odmienny jak przymiotnik * dwa, trzy - odmienne na swój sposób * pierwszy, drugi, trzeci - odmieniane jak przymiotniki * pojedynczy, podwójny, potrójny - odmieniane jak przymiotniki Występują też liczebniki ułamkowe: * półtora - 3/2 (nie ma go w większości innych języków europejskich) * pół 1/2 * ćwierć - 1/4 Dość ciekawym zjawiskiem jest skracanie liczebników w przypadku wyliczeń często używane przez dzieci. Wygląda to mniej więcej tak: dziesięć, jedna (jedena), dwana, trzyna, czterna, pietna, szesna, siedemna, osiemna, dziewietna, dwa, dwa jeden, dwa dwa itd. [Edytuj] Aktualnie zachodzące zmiany Każdy język podlega ciągłym zmianom, z których niektóre w końcu się przyjmują głęboko w języku, inne zaś mają ograniczony wpływ na język lub też odchodzą zupełnie w zapomnienie. Również we współczesnej polszczyźnie zachodzi wiele zmian, zarówno gramatycznych jak i leksykalnych. Nie można z góry powiedzieć że jedne zmiany są dobre a inne złe - o tym które zwyciężą zdecydują dzisiejsi i przyszli użytkownicy języka polskiego. [Edytuj] Zmiany struktury dialektów W związku z przesiedleniami ludności po drugiej wojnie światowej, urbanizacją, wpływami kultury masowej (telewizja, prasa) oraz powszechnej edukacji prowadzonej w dialekcie ogólnym, język polski coraz bardziej się ujednolica. Cechy gwar są o wiele słabiej widoczne u młodszych użytkowników języka. Nie dotyczy to wszystkich gwar - np. gwarom góralskim i śląskim jak na razie wyginięcie nie grozi, jednak większość użytkowników polszczyzny mówi dziś wspólnym dialektem. [Edytuj] Zmiany gramatyczne Prawdopodobnie najbardziej rzucającą się w oczy zmianą jest wypieranie rodzaju męskorzeczowego przez męskożywotny. Wiele słów które dotychczas były jednoznacznie nieżywotne, w języku potocznym, zwłaszcza w języku młodzieży, jest traktowane jako żywotne. Objawia się to tym, że biernik jest równy dopełniaczowi nie zaś jak dotychczas mianownikowi. Bardzo częste są formy "mieć pomysła" czy "obejrzeć filma" (formy jak na razie wyłącznie potoczne). Większość nowych słów odnoszących się do zjawisk niematerialnych przyjmuje rodzaj męskożywotny również w języku oficjalnym. I tak formy "dostać e-maila/SMSa" są znacznie bardziej popularne od form "dostać e-mail/SMS". [Edytuj] Zmiany leksykalne Następuje zapożyczanie dużej ilości wyrazów angielskich, a jednocześnie zanika wiele dawnych zapożyczeń, głównie francuskich i rosyjskich. Ciekawym zjawiskiem jest zmiana wymowy niektórych francuskich zapożyczeń z francuskiej na angielską, np. image wymawia się współcześnie raczej imidż niż imaż. [Edytuj] Zmiany fonetyczne W związku z zapożyczeniami słów z języka angielskiego o odmiennej fonetyce rozpowszechniają się rzadko dotychczas spotykane połączenia głosek np. po głoskach zębowych t, d, s, z, r pojawia się i (didżej, tir, ring). [Edytuj] Zmiany w postrzeganiu wulgaryzmów W ostatnich latach wiele słów przeszło z języka wulgarnego do zwykłego języka potocznego. Przykładem może być np. przymiotnik "zajebisty". Wiele innych wyrazów, które pozostały wulgaryzmami ograniczyło swoją siłę, np. wyraz "kurwa" jest często używany w sytuacjach w których jeszcze nie tak dawno temu byłby uważany za nie do pomyślenia. Z drugiej strony, w ramach politycznej poprawności, pewne słowa uważa się za bardziej obraźliwe niż kiedyś. Np. słowa "pedał" współcześnie używać nie wypada (oprócz w znaczeniu części roweru), zastąpił je angielski "gej" lub "homoseksualista". [Edytuj] Zobacz też Wikiźródła Zobacz w Wikiźródłach tablicę częstości występowania liter w języku polskim Wikicytaty Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów związanych z językiem polskim * Zasady pisowni polskiej * Rada Języka Polskiego * Język polskawy * Powstanie i rozwój języka polskiego [Edytuj] Linki zewnętrzne * ogólnopolskie forum językoznawców - obszerna sekcja poświęcona językowi polskiemu (english, deutch, français) * Język polski w liceum * Kurs języka polskiego (po angielsku) * Gramatyka języka polskiego